Tuschinski begon en verloor zijn imperium in havenstad Rotterdam
Een theater-imperium van vijf bioscopen. De Poolse Abraham Tuschinski bouwt het met zijn familie vanuit het niets op in havenstad Rotterdam. Maar als op 14 mei 1940 de Duitse bommen vallen, wordt het in een kwartier, samen met de rest van de Rotterdamse binnenstad, volledig weggevaagd. Wat overblijft is zijn Tuschinski Theater in Amsterdam, dat we nu nog steeds kennen.
Het Grand Theater in puin, na het bombardement op Rotterdam op 14 mei 1940.
Oorlogsbronnen.nl | Libertum
Amusementsheersers van de grote havenstad
Het Nederlandse leven van Abraham Tuschinksi begint als hij rond de eeuwwisseling met zijn vrouw Mariem Estera Ehrlich (Manja) en zwagers vanuit oost-polen naar het westen vertrekt. Einddoel Amerika wordt niet gehaald, maar ze vestigen zich in Rotterdam waar ze eerst een pension en in 1911 hun eerste bioscoop openen. In de ruim 20 jaar die volgen bouwen ze een theater-imperium.
Mens
Abraham Icek Tuschinski
Abraham Icek Tuschinski (Pools: Tuszyński) (Brzeziny, 14 mei 1886 – Auschwitz, 17 september 1942) was een Joods Poolse bioscoopexploitant van theaters in Rotterdam en Amsterdam, en slachtoffer van de Holocaust. Zijn Rotterdamse bioscopen werden verwoest tijdens het Bombardement op Rotterdam op 14 mei 1940. Tuschinski dook in 1940 onder, werd verraden en opgepakt door de Rotterdamse Sicherheitspolizei. Via Kamp Westerbork werd hij naar Auschwitz getransporteerd, waar hij een maand na zijn arrestatie omkwam in de gaskamers. Bron: Stichting WO2Net | Oorlogsbronnen.nl
Meer over Abraham Icek Tuschinski
Een imperium verwoest
Het Duitse bombardement op 14 mei 1940 verwoest het complete Rotterdamse deel van het bedrijf. Thalia aan de Hoogstraat, het Grand Theater aan de Pompenburgsingel, en Olympia aan de Binnenweg zijn in puin. Ook het huis van de familie Tuschinski aan de Coolsingel wordt verwoest. Maar iedereen leeft: Abraham en zijn vrouw Manja. Zwagers en zakenparters Hermann Erhlich en Herman Gerschtanowitz en hun vrouwen en kinderen. Wat zakelijk overblijft zijn twee bioscopen in Amsterdam: het Roxy Theater en het Tuschinski Theater.
Gebeurtenis
Bombardement op Rotterdam
Het bombardement op Rotterdam vond plaats op 14 mei 1940 om de capitulatie van het Nederlandse leger af te dwingen. Tachtigduizend huizen werden verwoest en 800 tot 900 burgers kwamen om.
Meer over Bombardement op RotterdamTuschinski Theater in Duitse handen
Ook dat bekendste theater krijgt met de grillen van de Duitse bezetter te maken. Overgenomen door het Duitse filmbedrijf Tobis, worden bedrijfsdirecteuren Abraham Tuschinski en zijn zwagers Ehrlich en Gerschtanowitz in augustus 1940 ontslagen. Ruim een week later volgt een daad van verzet, als op de zestigste verjaardag van koningin Wilhelmina een Nederlandse en Engelse vlag uit het raam van Tuschinski Theater wordt gestoken. Op 1 november 1940 verandert Tobis de joodse naam Tuschinski in het 'Arische’ Tivoli en worden er alleen nog Duitse producties vertoond.
Thema
Tobis
Tobis is een Duits film- en bioscoopbedrijf dat in 1942 wordt samengevoegd met drie andere grote Duitse filmmaatschappijen tot één door de staat gecontroleerde industrie.
Meer over Tobis
Brand in bioscoop Tivoli in juli 1941, waarschijnlijk als gevolg van kortsluiting, staat in de kranten te lezen.Oorlogsbronnen.nl | Nationaal Archief
Bouw van een nieuw bioscooporgel in theater Tivoli in Amsterdam. Montage van de verbindingen op de speeltafel. (1941)Oorlogsbronnen.nl | Spaarnestad Photo
Op transport naar het gebied waar Abraham Tuschinski opgroeide
Tuschinski duikt onder in de Rochussenstraat in Rotterdam, maar wordt in augustus 1942 verraden en gearresteerd. Via het Rotterdamse Huis van Bewaring aan de Noordsingel wordt hij via Westerbork naar Auschwitz getransporteerd, slechts een paar honderd kilometer van zijn geboorteplaats. Een maand na zijn arrestatie komt Abraham Tuschinski om in de gaskamers.
Persoon
Familie Tuschinski
Ook Manja Ehrlich (Auschwitz, 17 september 1942), Hermann Ehrlich (Sobibor, 13 maart 1943) en zijn vrouw Johanna Bood (Auschwitz, 7 september 1942) en Herman Gerschtanowitz (Auschwitz, 5 oktober 1942) en zijn vrouw Chaia Ehrlich (Auschwitz, 5 oktober 1942) komen om in oost-Polen.
Arrestatiekaart van Abraham Tuschinski, na verraad opgepakt aan de Rochussenstraat 77 in Rotterdam.Stadsarchief Rotterdam
Organisatie
SiPo en SD Rotterdam
De SiPo und SD (meestal SD genoemd) was het apparaat van de Duitse politieke recherche (Sicherheitspolizei en de geheime inlichtingendienst (Sicherheitsdienst), die nauw met elkaar verbonden waren en in alle door Duitsland bezette gebieden opereerden. Er waren in Nederland zes afdelingen of Aussenstelle, waaronder Rotterdam.
Meer over SiPo en SD RotterdamTuschinski heropend
Het theater aan de Reguliersbreestraat wordt begin juli 1945 herdoopt tot Tuschinski met een galavoorstelling. De oorlogsfilm 'The way ahead' wordt vertoond, onder begeleiding van het Royal Canadian Ordnance Corps.
Engelse, Franse en Nederlandse vlaggen aan de gevel van het Amsterdamse Theater Tuschinski in mei 1945.Oorlogsbronnen.nl | Stadsarchief Amsterdam
Gebeurtenis
Bevrijding Amsterdam
De bevrijding van Amsterdam vond plaats op 7 mei 1945 maar werd overschaduwd door een schietpartij tussen Duitsers in De Groote Club naast het Paleis op de Dam en leden van de Binnenlandse Strijdkrachten (BS). Hierbij vielen minstens 32 doden en veel gewonden. Duizenden mensen verwelkomden de Canadese bevrijders maar de stad zat nog vol met gewapende Duitse militairen. Er vonden ook schietpartijen plaats bij het Victoria Hotel en de Prins Hendrikkade.
Meer over Bevrijding AmsterdamDeel dit artikel
