Artikelen

Artikelen over de Tweede Wereldoorlog aan de hand van onze bronnen.

Spion Karel Nihom pleegt zelfmoord tijdens meidagen 1940

Eind jaren dertig proberen veel Duitse Joden de vervolging in nazi-Duitsland te ontvluchten. Nederland laat ze mondjesmaat toe. Joden in Nederland zetten zich in voor deze vluchtelingen, ze helpen ze de grens over en regelen opvang. Een van hen is de Joodse Karel Nihom uit Winterswijk. Hij helpt niet alleen Joodse vluchtelingen, Karel spioneert ook voor de Britten. De Duitse inval brengt hem in een lastige situatie.

VervolgingVerzet

Van de Ravenbrug naar de Eksterberg: redding met de Witte Bussen

Mies Boissevain maakt na de bevrijding een feestrok met allerlei lapjes die haar aan gebeurtenissen uit de oorlog doen denken. Een van deze gebeurtenissen is de redding van een groep Nederlandse vrouwen uit Kamp Ravensbrück op 24 en 25 april 1945 door het Zweedse en Deense Rode Kruis.

Vervolging

Gevluchte Joden bereiden zich in Noord-Hollandse polder voor op een nieuwe toekomst

Nadat het Joodse werkdorp Wieringermeer in maart 1941 ontruimd wordt gaan de 'werkdorpers' naar Amsterdam. Met de list dat ze mogen terugkeren naar het werkdorp worden hun adressen prijsgegeven. Op 11 juni 1941 krijgen de werkdorpers 's middags bericht van de Joodsche Raad: ze mogen terugkeren en worden thuis opgehaald door de Duitsers. Een deel vertrouwt het niet en duikt onder. 59 jonge Joodse mannen worden die avond gearresteerd door de Amsterdamse politie en naar Kamp Schoorl gebracht.

VerzetVervolging

Verzet in het Oranjehotel vastgelegd op een zakdoek

“Voor ‘t eerst kwam ik een zingende troep tegen, tweestemmig, het klonk dreigend, afgebeten, marsmaat. Ik voelde ‘t beklemmend als een verschrikking”, schrijft Titia Gerardina Gorter op 19 juni 1940 in haar dagboek. De in 1879 geboren verzetsvrouw houdt in bezettingstijd een dagboek bij, waarin ze schrijft over haar verzetswerk en langzame nazificering van de samenleving. En met grapjes en moppen de situatie beziet. Het ANP staat bijvoorbeeld voortaan voor ‘Adolf’s nieuwste papagaai’. Titia en haar zus Johanna Theodora Frederika (Dora) Gorter worden verraden en belanden in het Oranjehotel. Om de moed erin te houden borduurden ze daar – met veertig andere vrouwen – hun naam op een zakdoek.

Militair

Jan van Manen overleeft twee torpederingen op koopvaardij

In 1938 gaat Jan van Manen bij de Holland Amerika Lijn werken als kommie, de hulp van een kelner. Tijdens de Duitse inval in Nederland vaart Jan in de buurt van New York. Eenmaal terug in Engeland wordt hij met de vaarplicht gedwongen te blijven varen voor de koopvaardij. Jan komt op de SS Volendam terecht. Het schip wordt getorpedeerd in augustus 1940, maar Jan ontsnapt aan de dood in de Atlantische Oceaan. Dit gebeurt in maart 1944 wederom op de MS Dempo voor de Afrikaanse kust.

Geëvacueerde schippersfamilies in de Limburgse frontlinie

De grootste scheepsramp van de Nederlandse binnenvaart vond plaats op 30 september 1944. Alle 240 binnenvaartschepen in de Maasbrachtse haven werden opgeblazen en de haven veranderde in een schepenkerkhof. Ruim duizend mensen - schippersfamilies- raakten hun huis kwijt.

Vervolging

Werken voor de Joodsche Raad: het verhaal van Mirjam Levie

Als de Duitsers in mei 1940 Nederland bezetten, komt dat voor veel inwoners als een verrassing. Dit geldt ook voor Mirjam Levie. Haar verloofde, Leo Bolle, bevindt zich op dat moment in Palestina. Omdat haar visum te lang op zich laat wachten kan Mirjam hem niet achterna reizen. In de 6,5 jaar die volgen leiden Mirjam Levie en Leo Bolle gescheiden levens. Om haar verloofde na de oorlog te kunnen vertellen over wat ze heeft meegemaakt, schrijft Mirjam hem brieven. Vanwege de bezetting worden deze nooit verzonden.

Vervolging

Nederlanders in het Sonderkommando van Auschwitz

Met de aankomst van een deportatietrein in Auschwitz, begint het werk van de Sonderkommando's. Ze moeten de slachtoffers begeleiden naar de gaskamer, ze gerust stellen en hun bezittingen verzamelen. Wanneer de slachtoffers vergast zijn, verplaatsen de leden van de Sonderkommando's de lijken uit de gaskamer en brengen ze naar de verbrandingskuilen of crematoria. Voor dit loodzware werk worden Joodse mannen geselecteerd op het perron, waaronder honderd tot honderdvijftig Nederlanders. Ze worden gedwongen onderdeel van de nazi-moordmachine in Auschwitz-Birkenau.

VerzetVervolging

Joodse kinderen duiken onder in Limburg

Tegenover de Hollandsche Schouwburg, waar Joden voor deportatie bijeen worden gebracht, zit de crèche waarin hun kinderen worden ondergebracht. Ongeveer duizend kinderen worden vanuit hier door verzetsdeelnemers weg gesmokkeld en naar een onderduikplek gebracht. 123 kinderen komen via verzetsvrouw Hanna van de Voort in Noord-Limburg terecht.

Collaboratie Koloniaal

Koloniaal Instituut wordt kazerne van Ordnungspolizei

Het Koloniaal Instituut voor de Tropen aan de Amsterdamse Mauritskade en Linnaeusstraat wordt eind 1940 de uitvalsbasis voor de Ordnungspolizei in de hoofdstad. Vanuit hier vertrekken de troepen om de Februaristaking neer te slaan en verschillende razzia's uit te voeren. Het gebouw dient ook als gerechtszaal. Twaalf verdachten van de aanslag op het Bevolkingsregister worden hier ter dood veroordeeld.

Militair

Luchtlandingen in voorbereiding: geallieerde bommen op Wolfheze

Op 17 september 1944 landen geallieerde parachutisten rondom Eindhoven, Nijmegen en Arnhem. Hiermee begint Operatie Market Garden. Dit grote geallieerde offensief zorgt niet alleen voor militaire slachtoffers. Om de geallieerde luchtlandingen een zo groot mogelijke kans van slagen te geven worden militaire doelen in de omgeving gebombardeerd, daarbij komen ook burgers om het leven.

Vervolging

Transport naar Cosel: Limburgse Joden op weg naar de ondergang

Niet alle deportatietreinen met Nederlandse Joden rijden direct naar de vernietigingskampen en gaskamers. Tussen 28 augustus en 10 december 1942 maakt een deel van de treinen naar Auschwitz-Birkenau een tussenstop in het Silezische Cosel (huidig Polen). Hier moeten bijna alle mannen tussen de 15 en 55 jaar de trein uit bij het goederenstation. Ze worden tewerkgesteld.

Vervolging

Hoe ook in IJsselstein de zigeunervervolging zichtbaar was

Op 16 mei 1944 worden op 21 plaatsen in Nederland Roma, Sinti en woonwagenbewoners opgepakt. Vanuit negentien gemeenten worden ze via Kamp Westerbork naar Auschwitz, en soms verder gestuurd. Ook twintig Roma uit IJsselstein, een stadje onder de rook van Utrecht, overleven de oorlog niet.

Vervolging

De razzia van 20 juni 1943: het verhaal achter de foto

In het najaar van 1943 wordt Amsterdam 'Jodenvrij' verklaard door de bezetter. Voorafgaand aan deze verklaring vinden nog twee grote razzia's plaats. Op 20 juni 1943 worden 5542 Joden opgepakt en geregistreerd bij het Amsterdamse Olympiaplein, Sarphatipark en het Daniel Willinkplein. Aan de registratietafel op het sportveld van het Olympiaplein staat Henriëtte Polak-Schwarz, met haar zus, dochter en twee neven.