5 minuten leestijd

Vrouwen in verzet. Een Utrechtse liquidatie

Het beruchte hoofd van de Utrechtse politie en NSB’er Gerardus Johannes Kerlen wordt op 3 september 1943 doodgeschoten door het verzet. De dader: de half-Joodse verzetsvrouw Truus van Lier. Verzet is niet alleen mannenwerk, veel vrouwen zijn nauw betrokken bij het verzetswerk.

Janneke Jorna

Historicus

Truus van Lier tussen 1940-1942

Nazificatie

Gerardus maakt jacht op Joden en verzetsmensen. Wanneer er weerstand ontstaat tegen het arresteren van Joden drukt hij dit snel de kop in en wordt het aantal NSB’ers binnen het korps vergroot. De agenten die weigeren Joden op te pakken duiken onder. Als straf worden hun families gearresteerd. Dit is waarschijnlijk de druppel die de emmer doet overlopen, Gerardus moet dood. Op weg naar huis wordt hij doodgeschoten door Truus.

Gerardus Johannes Kerlen

Zutphen, 3 augustus 1890 - Utrecht, 3 september 1943

Het leven tijdens de oorlog van Gerardus Johannes Kerlen

Bekijk persoon

1942

16 augustus 1942

Benoemd tot hoofdcommissaris van de Politie Utrecht in Voorburg

3 september 1943

Door Truus van Lier geliquideerd in Utrecht

Dader

Het verzetswerk van Truus begint klein. Ze heeft contact met Duitse officieren en NSB’ers om informatie los te krijgen, spioneert bij het vliegveld Soesterberg, werkt als koerierster en begeleidt Joodse onderduikers naar onderduikadressen. Ze leeft steeds meer een zwervend bestaan langs verschillende onderduikadressen. Ondanks deze maatregelen wordt de liquidatie van Gerardus haar fataal. De SD zet een beloning van 10.000 gulden op haar hoofd en ze wordt op 14 september gearresteerd. Truus wordt veroordeeld voor moord en naar Kamp Sachsenhausen afgevoerd. Ondanks dat er in principe geen vrouwen worden gefusilleerd, gebeurt dit toch op 27 oktober 1943 in dit Duitse kamp.

Truus van Lier

Utrecht, 22 april 1921 - Sachsenhausen, 27 oktober 1943

Het leven tijdens de oorlog van Truus van Lier

Bekijk persoon

1943

14 september 1943

Gearresteerd in Haarlem/op straat

27 oktober 1943

Omgekomen in Oranienburg, Sachsenhausen

"Wel zijn al in de herfst van '43 twee vrouwelijke leden van de groep CS-6 : Geertruida van Lier en Reina Prinsen Geerligs, doodgeschoten, maar hun executie vond (..) niet in Nederland plaats maar in het concentratiekamp Sachsenhausen en er werd geen enkele publiciteit aan gegeven."

Loe de Jong

Verzetsfamilie

Truus' arrestatie heeft grote gevolgen voor haar familie. Oudere zus Wilhelmina is ook bij het verzet betrokken en vlucht met haar vriend via Frankrijk en Spanje naar Engeland. Zo weet ze te overleven. Nicht Trui van Lier redt via de Utrechtse crèche Kindjeshaven Joodse kinderen. Hier stopt ze direct mee en duikt onder.

Ondertussen probeert moeder Derkje Willemina van Lier-Wensink haar dochter vrij te krijgen. Na een bezoek aan de gevangenis wordt ze zelf gearresteerd en komt als gijzelaar in Kamp Vught terecht. Op 22 maart 1944 wordt ze naar Kamp Ravensbrück getransporteerd. Hier overlijdt ze op 17 januari 1945. Truus’ Joodse vader Willem Alexander Paul van Lier is dan al ondergedoken en overleeft in onderduik. Pas in juli 1946 kan het Rode Kruis hem vertellen dat zijn jongste dochter Truus omgebracht is.

Bekijk ook deze artikelen

Verzet

Verzetsvrouw Siet Gravendaal-Tammens

Tijdens de bezetting komt de Groningse onderwijzeres Siet Gravendaal-Tammens in verzet. Ze helpt Joodse onderduikers, vervoert bonkaarten en wapens en zit als enige vrouw in de Groninger verzet Top. Dit bekoopt ze bijna met haar leven, ze wordt gearresteerd en ter dood veroordeeld. Uiteindelijk is Dolle Dinsdag haar redding.

Verzet

Verzetsvrouw Annie de Waard opereert tussen nazi’s op Utrechtse Maliebaan

Een brief uit Den Haag, geschreven op 27 mei 1944, valt op de mat bij familie De Waard. “Oproep”, zo begint de tekst. “Vastgesteld werd, dat de student A. De Waard geen gehoor gaf aan de beschikking Nr. 55/43 van de 4.5.43 en bij de melding op de 6.5.43 niet verscheen”. De brief is bedoeld voor Annie de Waard, een rechtenstudente aan de Universiteit Utrecht, die meerdere keren het bericht van de SS weigerde.

VerzetVervolging

Ontsnapt aan executie. De Vrouwenmars van Westerbork

In de lente van 1945 rukken de Geallieerde bevrijders snel op in het oosten en noorden van Nederland. Er heerst toenemende paniek bij de Duitse bezetter. Wanneer de Canadezen Kamp Westerbork naderen begint op 11 april een onzekere tocht voor 116 vrouwelijke politieke gevangenen: de Vrouwenmars van Westerbork.

VerzetVervolging

Verzet in het Oranjehotel vastgelegd op een zakdoek

“Voor ‘t eerst kwam ik een zingende troep tegen, tweestemmig, het klonk dreigend, afgebeten, marsmaat. Ik voelde ‘t beklemmend als een verschrikking”, schrijft Titia Gerardina Gorter op 19 juni 1940 in haar dagboek. De in 1879 geboren verzetsvrouw houdt in bezettingstijd een dagboek bij, waarin ze schrijft over haar verzetswerk en langzame nazificering van de samenleving. En met grapjes en moppen de situatie beziet. Het ANP staat bijvoorbeeld voortaan voor ‘Adolf’s nieuwste papagaai’. Titia en haar zus Johanna Theodora Frederika (Dora) Gorter worden verraden en belanden in het Oranjehotel. Om de moed erin te houden borduurden ze daar – met veertig andere vrouwen – hun naam op een zakdoek.

VervolgingVerzet

Een nacht in cel 115. Het Bunkerdrama in Kamp Vught

Wanneer onderlinge wraakacties tussen vrouwelijke gevangenen in Kamp Vught uit de hand lopen, neemt de Duitse kampcommandant maatregelen. In de nacht van 15 op 16 januari 1944 worden 74 vrouwelijke gevangenen opgesloten in kampgevangenis de Bunker. Zij zitten veertien uur opgesloten in een cel van slechts negen vierkante meter. Tien vrouwen overleven de nacht niet.