Hendrik Krekel: de brieven van een foute filosoof

Journalist die opvalt

Krekel wordt in 1888 geboren in een streng gereformeerd gezin. Na studies Nederlands en Filosofie schrijft Krekel als journalist voor verschillende kranten zoals Het Vaderland en zijn eigen Buitenlandsch Overzicht. Het nationaalsocialisme trekt hem aan, en eind 1941 sluit Krekel zich aan bij de NSB. Daarnaast meldt Krekel zich aan voor de Winterhulp en is hij een van de leden van de Nederlandsche Kultuurraad. Met zijn overtuiging dat Nederland zich bij het Duitse Rijk moet aansluiten, valt hij op binnen de Duitse autoriteiten, en met name bij Seyss-Inquart.

Nazificatie

In een poging de (op dat moment gesloten) Universiteit Leiden te nazificeren worden een aantal hoogleraren aangesteld om “Germaanse” inhoud te gaan doceren. Krekel is een van hen. Op aansporen van Seyss-Inquart wordt Krekel in juli 1941 aangesteld als bijzonder hoogleraar in de filosofie van de geschiedenis aan de Universiteit Leiden. Daadwerkelijk lesgeven doet Krekel niet; de universiteit blijft gesloten.

Huize Krekel

Tijdens de oorlog verzamelt Krekel een groep jonge intellectuelen om hem heen die lezingen bij hem volgen. In zijn correspondentie-archief zitten veel brieven van deze jonge intellectuelen, die met hem politiek en filosofie bespreken. Zo ook een brief van Henk van der Heijden, een oud-student van Krekel die inmiddels als Kriegsberichter en Rottenführer (Korporaal) in Rusland vecht. Van der Heijden vraagt in zijn brief of Krekel de groeten wil doen aan zijn medestudenten op “Huize Krekel”. Van der Heijden wordt na de oorlog gearresteerd, en door het Bijzonder Gerechtshof Den Haag veroordeeld tot vijftien jaar gevangenisstraf. Ook correspondeert Krekel met nationaalsocialistisch journalist Max Blokzijl en nationaalsocialistisch politicus Tobie Goedewaagen. Goedewaagen beschrijft in een brief uit mei 1943 Krekels publicaties als zijn “steeds aan belangrijkheid winnende werk voor de verheldering der geesten in dezen tijd.”

Jodenvervolging

Krekel heeft tijdens de bezetting genoeg aanzien om schrijver Ed. van Cleeff te bewegen om Krekel op 10 juli 1942 een brief te sturen, met daarin de vraag zijn connecties binnen de Duitse autoriteiten te gebruiken om aandacht te vragen voor de deportatie van Joden. Van Cleeff schrijft: “Ik doe een dringend beroep op U, die lid bent van den Cultuurraad en die toegang heeft tot alle vooraanstaande Duitsers: Tracht U deze schending van recht en van de hoogste cultuurwaarden te voorkomen.” Van Cleeff heeft het in de brief waarschijnlijk over de razzia in Amsterdam van 14 juli 1942, als hij schrijft: “Er is grote haast bij: midden volgende week gaan den eerste kampers.” Uit het correspondentie-archief van Krekel blijkt niet dat hij op deze brief antwoord heeft gegeven.

Arrestatie en berechting

Vlak na de bevrijding wordt Krekel gearresteerd. Na zijn arrestatie zit Krekel een aantal jaren op verschillende plaatsen gevangen, waaronder in Kamp Hoogerheide en in Kamp Korte Geer. 

In april 1948 veroordeelt het Tribunaal Den Haag Krekel als propagandist. Hij krijgt een gevangenisstraf opgelegd van vier jaar, inclusief de tijd die hij al in voorarrest had doorgebracht. Zoals te lezen in het afschrift van de Tribunaaluitspraak, raakt Krekel ook zijn kiesrecht kwijt, en mag hij geen functies in het onderwijs meer uitoefenen – de Universiteit Leiden had Krekel al ontslagen als hoogleraar. Het Tribunaal besluit ook dat het een deel van Krekels vermogen (1500 gulden) en het deel van zijn bibliotheek dat over het nationaalsocialisme gaat, in beslag neemt. Over deze inbeslagname zitten een aantal brieven in Krekels archief van de advocaat die hij in dienst nam, K.W.P. Klaassen.

Gratie

In een brief die Krekel in juli 1948 van een kennis krijgt, staat dat onder gevangenen grote verwachtingen zijn voor het aanstaande vijftigjarige jubileum van koningin Wilhelmina: “Men verwacht iets van het regeringsjubileum of van de nieuwe koningin.” Het was gebruikelijk bij dergelijke grote jubilea gratie te verlenen aan gevangenen. Zo ook in 1948, toen de jubileumgratie een kwart van de straffen van gevangenen kwijtschold. Voor Krekel betekent dit dat hij van zijn resterende straf van ongeveer een jaar nog maar een paar maanden hoeft uit te zitten. In september 1948 komt hij vrij. 

Niet in de maatschappij ingevoegd

In zijn correspondentie-archief zit een brief die Krekel in 1949 naar een kennis stuurde, met wie hij gevangen gezeten heeft in Kamp Hoogerheide. In deze brief vertelt Krekel dat hij wel hard werkt, maar “nog steeds niet in de maatschappij ingevoegd” is en dat hij wacht tot “de tijd voor mijn weer meedoen gekomen is”. Krekel, die tot het einde van de bevrijding als journalist en filosoof behoorlijk aanzien kreeg, schrijft ook in zijn brief dat “niemand gelooft nu nog aan de zin van mijn inzichten”. Ook nadat Krekel zijn straf uitgezeten heeft, is hij dus niet volledig onderdeel van de samenleving.

Ook na zijn internering is Krekel blijven schrijven en corresponderen met anderen over politiek en filosofie. Gepubliceerd heeft Krekel niet meer. In 1978, op negentigjarige leeftijd, overlijdt Hendrik Krekel.