Sara Cardozo-Bak

Sara was een bewoner van de Rijks Krankzinnigen Gesticht “De Grote Beek” in Eindhoven.

Op 13 maart 1944, zo tegen het avondeten, krijgt geneesheer-directeur Mooij van het Rijks Krankzinnigen Gesticht twee leden van de Duitse Sicherheitsdienst op bezoek. Ze komen vier joodse patiënten ophalen. Het gaat om patiënten die voor rekening van de gemeente Amsterdam verpleegd worden. In aanwezigheid van zijn stafleden, de doktoren Ruiter, Tiggelaar, De Regt en Flohil, wordt Mooij gesommeerd de vier joden over te dragen. Dokter Mooij antwoordt: “Ik heb geen joden, alleen maar patiënten”.

Dokter Mooij weigert iedere medewerking en beroept zich op zijn ambtseed en gewetensbezwaren. Ook zijn stafleden scharen zich achter hem. Mooij wordt daarop gearresteerd en later afgevoerd naar het politiebureau. De achtergebleven geneesheren volharden eveneens in hun weigering.

De volgende ochtend, rond de klok van elf, komt de Sicherheitsdienst met groot vertoon van macht terug.
Het administratiegebouw wordt afgegrendeld en bezet door leden van de Sicherheitsdienst, aangevuld met leden van de burgerwacht.
Opnieuw worden de achtergebleven geneesheren gesommeerd de namen vrij te geven en de joodse patiënten over te dragen. Het gaat nu niet meer om de vier joodse patiënten die voor rekening van de gemeente Amsterdam verpleegd worden, maar om àlle joodse patiënten.
Ruiter, Tiggelaar, De Regt en Flohil volharden in hun weigering om gegevens te verstrekken.
Daarop bezetten leden van de Sicherheitsdienst het administratiekantoor en dwingen, met getrokken pistool, het aanwezige personeel de met ‘J’ gemerkte registratiekaarten te overhandigen. Wederom wordt er geweigerd.
De Sicherheitsdienst doorzoekt nu zelf de kaartenbakken en haalt er de met ‘J’ gemerkte kaarten uit. Daarop begeeft men zich naar de paviljoens en dwingt de personeelsleden door hen het pistool op de borst te zetten, de betreffende patiënten aan te wijzen. Vierentwintig joodse patiënten worden op die manier bijeen gedreven en naar het hoofdgebouw gebracht, waar ze gedwongen worden in een gereedstaande overvalwagen te stappen.

Sara was één van hen.

Sara Bak werd op 25 juli 1888 in Amsterdam geboren. Ze was het derde kind van Saul Bak (1845) en Rachel de Casseres (1856). Op 29 augustus 1906 trouwde Sara in Amsterdam met Emanuel Cardozo (1881). Samen krijgen ze twee kinderen. Op 5 december 1906 kwam hun dochter Abigaël in Amsterdam ter wereld. Op 24 april 1910 werd hun zoon Saul in Amsterdam geboren. Tien jaar na de geboorte van hun zoon, op 16 januari 1920, scheidden Sara en Emanuel. Op 3 september 1924 verhuisde Sara naar het Rijks Krankzinnigen Gesticht in Woensel. Toen Sara een jaar in Woensel zat, kreeg ze het nieuws dat haar vader Saul was overleden op 79-jarige leeftijd. Een paar jaar later krijgt Sara weer een klap te verwerken: haar dochter Abigael overleed op 5 maart 1928 op 21-jarige leeftijd in Amsterdam.

Tijdens haar jeugd kreeg Sara al indirect veel te maken met de psychiatrie. Haar moeder Rachel werd minstens 9 keer opgenomen in diverse psychiatrische instellingen. Uiteindelijk overleed zij in 1933 in het ‘Apeldoornsche Bosch’, een bekend Israëlitisch “krankzinnigengesticht”. Ook haar oudere zus Henriëtte kwam in aanraking met de psychiatrie. Net als hun moeder overleed Henriëtte op 29 november 1916 in het ‘Apeldoornsche Bosch’ waar zij op dat moment al 5 jaar verbleef.

Op 14 maart 1944 werd Sara samen met 23 andere bewoners opgepakt en naar Westerbork gedeporteerd. Vanuit daar gingen zij op transport naar Auschwitz. Sara kwam op 26 maart 1944 in Auschwitz om. Ze werd 55 jaar oud. Haar zoon Saul kwam op 4 mei 1945 op een onbekende plek in Midden-Europa om het leven. Haar ex-man Emanuel overleefde de oorlog.

Er is geen overlijdensakte gevonden.

Bron: Herinner U de namen, Stichting 18 September.