Vrijberghepolder, 1673-1959

Inleiding Ten noorden van de polders Priestermeet, Bartelmeet, en Broek strekten zich eertijds op- en aanwassen uit, die een afzonderlijke ambachtsheerlijkheid vormden onder de naam van Vrijberghe. Deze gronden lagen tussen de Vosvliet en de Pluimpot. Ze stonden bekend als het 's-Gravengors en hierop ontstonden later de Polders van Vrijberghe. Reeds op 4 maart 1445 werd een deel daarvan door hertog Philips van Bourgondie ter bedijking uitgegeven aan Jan Ruygrock en Anthonis van Botselaar. De inpoldering moet echter veel later hebben plaats gevonden omdat eerst in 1511 van de "bereden" of in cultuur gebrachte polder wordt gesproken. In dat jaar inundeerde deze en pas in de 17e eeuw wordt tot herbedijking overgegaan. De Oost-Vrijberghepolder (ca. 17 ha) werd als eerste herdijkt omstreeks 1634. Volgens Hollestelle moet een eerdere herbedijking daarvan in 1598 of 1599 hebben plaatsgevonden, doch de stormvloed van 8 maart 1625 deed het poldertje opnieuw ten onder gaan. Na de herbedijking in 1634 werd de polder overstroomd tijdens de stormramp van 1682 en opnieuw werd deze geïnundeerd in 1715 (3 maart), toen zelfs vier dijkbreuken ontstonden. Nog eenmaal daarna vloeide Oost-Vrijberghe in en wel door de stormvloed van 14/15 januari 1808. De uitwatering van Oost-Vrijberghe vond oorspronkelijk plaats op het buitendijkse gebied, later via de Nieuw-Vrijberghepolder. De bedijking van de West-Vrijberghepolder, waarvan de gronden eveneens deel uitmaakten van het bovengenoemde 's-Gravengors, vond plaats in 1657. Er werd een dijk van 1415 meter aangelegd over de schorren benoorden de Bartelmeet en Broekpolder, waarmede een smalle strook gronden werd ingedijkt. Een grotere uitbreiding kon daaraan niet gegeven worden, daar een bestaande kreek langs de noordelijke rand der schorren niet bij de bedijking kon worden betrokken. In latere tijd verlandde deze kreek gaandeweg, doch ze werd eerst in 1843 een deel van de gronden, welke de Hollarepolder toen vormden. De eerste 25 jaren van het bestaan van de West-Vrijberghepolder verliepen kennelijk niet ongunstig, doch de stormvloed van 26 januari 1682 veroorzaakte aan de bedijking grote schade. De polder werd daardoor overstroomd. Volgende zware stormen in 1715 en in 1775 veroorzaakten wel schade aan de dijken, doch voor overstroming bleef toen de polder gespaard. Dit was niet het geval in 1808. De ramp van 14/15 januari van dat jaar trof de polder zwaar, Op drie plaatsen brak de zeedijk door. Nadat de dijk hersteld en verzwaard was troffen geen verdere rampen de polder meer. Toen in 1843 de Hollarepolder werd bedijkt vormde deze naar verhouding grote polder een volledige bescherming voor de slechts 20 ha grote West-Vrijberghepolder. Met deze laatste bedijking veranderde uiteraard de afwatering van West-Vrijberghe. Aanvankelijk vond de suatie daarvan plaats via een zeesluis, welke na 1843 door het uitnemen der deuren in een binnenduiker werd veranderd. Deze binnenduiker werd in latere jaren nog eens verplaatst, doch thans geschiedt de lozing van het binnenwater, evenals dat der overige Vrijberghepolders, via de Hikkepolder in de richting van het gemaal "De Eendracht". De Nieuw-Vrijberghepolder (53 ha) werd na uitgifte van het bedijkingsoctrooi op 29 april 1746 in de jaren 1747 en 1748 voltooid. In de uitvoering der werken ontstond in 1747 vertraging omdat de stad Bergen op Zoom toen belegerd werd en vele dijkwerkers vertrokken. In het daarop volgende jaar werd het werk voortgezet en kwam het gereed. De zeedijk van de nieuwe polder werd, beginnende aan de oostelijke zijde van de West-Vrijberghepolder gelegd om de Oost-Vrijberghepolder heen en had een lengte van 2110 meter. Deze lengte stond ongetwijfeld in een ongunstige verhouding tot de geringe oppervlakte van de in te dijken gronden, zoals dat ook bij de West-Vrijberghepolder het geval was. Hoewel de vooroever van de nieuwe polder niet in een ongunstige toestand verkeerde, had de Nieuw-Vrijberghepolder wel het nadeel dat de zeedijk op het noorden en noordwesten lag, waardoor bij hoge golfslag vrij gemakkelijk schade aan de zeewering ontstond. Reeds kort na de bedijking kwam de polder als gevolg daarvan onder water te staan tijdens de stormvloed van 11 maart 1750. De zeedijk brak toen op drie plaatsen door. Om de polder van water te ontlasten werd de scheidingsdijk met de polder West-Vrijberghe doorgestoken, doch er verliepen maanden voor de gronden weer voor de landbouw geschikt geworden waren, alhoewel de dichting der dijkgaten vrij snel tot stand was gekomen. Om de hoge extra uitgaven te dekken moest een belangrijke verhoging van het dijkgeschot plaats vinden. Tevens verkregen de ingelanden verlenging van de bij de indijking verleende vrijdom van de 200ste penning op landen en gebouwen, van de twee schellingen op de bezaaide gemeten en van de vrijdom van de 200ste penning op de tienden gedurende een aantal jaren. Een en ander om de gevolgen van de ramp te boven te komen. Nogmaals werd de polder zwaar getroffen door de stormvloed van 1808. In de zeedijk ontstonden toen vijf gaten met een gezamenlijke lengte van 324 meter. Ook nu werd de dijk hersteld en in latere jaren ontstond langzamerhand een gunstiger toestand door het verlanden van de voorliggende Krabbekreek. Toen in 1834 de Hollarepolder ten noorden der Vrijberghepolders tot stand kwam, was elk gevaar voor deze laatste geweken en kwam het onderhoud der voormalige zeedijken praktisch te vervallen. De suatie van de Nieuw-Vrijberghepolder werd van de aanvang af geregeld via de achterliggende Hikkepolder, hetgeen ook thans nog het geval is en waardoor overtollig water met dat van geheel oostelijk Tholen op de Eendracht wordt geloosd. Literatuur A. Hollestelle - Geschied- en waterstaatkundige "beschrijving van de waterschappen en polders in het eiland Tholen, 1919, blz. 615-627. H.M. Wilderom - Tussen afsluitdammen en deltadijken, deel II Noord-Zeeland, blz. 137, 198.