Waterschap Noordgouwe, 1825-1958 (1959)

Inleiding In de waterloop tussen de eilanden Schouwen en Dreischor, waar nog in 1304 de zeeslag tegen de Vlamingen had kunnen plaatsvinden, trad in de loop van de 14e eeuw snel verlanding op. Na het totstandkomen van de polder Gooikens-Nieuwland rond 1358 werd in 1374 een gors tussen Schouwen en Dreischor door de graaf van Blois, heer van Dreischor, als recht leen ter bedijking aan Willem Hont Wzn uitgegeven. Het betrof hier het dichtst bij Dreischor gelegen gedeelte, daar het onder Schouwen gelegen westelijke deel de grafelijkheid toebehoorde en vermoedelijk in 1400 als recht leen werd uitgegeven Tegenwoordige Staat der Vereenigde Nederlanden; vervolgende de beschrijving van Zeeland, II, Amsterdam, 1753, blz. 416-419. . De leenroerigheid aan verschillende heren veroorzaakte een scheidslijn in de nieuwe polder-Noordgouwe naar de voormalige waterloop geheten-die werd aangegeven door stenen en hoogopgaand geboomte; de delen werden aldus aangeduid als Beoosten en Bewesten Steene. De scheidslijn manifesteerde zich ook in het gebruik van landmaten: Bewesten Steene werd het Schouwens gemet gebruikt, Beoosten Steene het kleinere Blooise gemet Tegenwoordige Staat der Vereenigde Nederlanden; vervolgende de beschrijving van Zeeland, II, Amsterdam, 1753, blz. 422. . Tot de heerlijkheid Bewesten Steene behoorden ook de latere polders St. Joost, St. Jacob, St. Jeroen en een gedeelte van de Verbrandeman A.J. van der Aa, Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden, VIII, Gorinchem, 1846, blz. 278. . In beide heerlijkheden bestond er aanvankelijk een eigen lagere rechtbank, later één gerecht van schout, zeven schepenen en secretaris. Hoger beroep was mogelijk bij de vierschaar van Dreischor, na verkoop van de ambachtsheerlijkheid door de Staten in 1705-nu een goed onversterfelijk erfleen-bij de grafelijkheid d.w.z. de vierschaar van Zierikzee Tegenwoordige Staat, blz. 420-421. . Pas in de loop van de eerste eeuw na de bedijking werd een kerk gesticht (1462), hoewel al direct 20 gemeten ter beschikking van de eventuele kerk stonden Tegenwoordige Staat, blz. 417. . Wellicht voorzag de kapel van het in 1434 gestichte Karthuizer klooster Zion voordien in de geestelijke behoeften van de polderbewoners. Deze polder onderscheidt zich van andere door de aanwezigheid van talrijk geboomte, dat in de 17e en 18e eeuw vele Zierikzeese notabelen ertoe bracht hier hun buitenplaatsen te vestigen. Bovendien was de weg van Zierikzee 's winters begaanbaar, een uitzondering vóór het toepassen van wegverharding. Ten zuiden van het dorp Noordgouwe bevindt zich het eertijds omgrachte Huis de Pottere met de in 1651 uit een legaat van Maria de Pottere, echtgenote van Johan Konyers, gestichte weduwenhuisjes. Het in de zuidwesthoek gelegen gehucht Schuddebeurs stond bekend cq. berucht om de jaarlijkse kermis op derde Pinksterdag. Noordgouwe is driemaal geteisterd door inundaties: in 1530 door op twee plaatsen inbreken van de Zuiddijk na onderlopen van St. Jeroen en St. Joost, waarvan de huidige welen restanten zijn M.H. Wilderom, Tussen Afsluitdammen en Deltadijken, II, Middelburg, 1964, blz. 76. . Ook in 1808 kwam het buitenwater via de binnendijken van de Dijkwaterpolders, terwijl in 1953 wateroverlast ontstond door gestremde lozing, overstort over de Schouwse dijk en een bres bij Kakkersweel. Slechts het met man en macht voorkomen van doorbraak op deze plaats heeft deze polder behoed voor geheel onderlopen en daarmee het behoud van de zgn. droge corridor, waardoor reddingswerk voor het hele eiland mogelijk bleef Verslag over stormvloed 1953, samengesteld door de Rijkswaterstaat en het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut, 's Gravenhage, 1961, blz. 228. . Evenals omringende polders loosde Noordgouwe vanouds overtollig water op Schouwen, waarmee de Ronde Weel bij Zierikzee werd ververst en waarvoor Noordgouwe £ 15 per jaar betaalde. De door Schouwen ondervonden overlast leidde tot onenigheid, met name over het zijl onder de dijk naar Kakkersweel A.J.F. Fokker, Schouwen van 1600-1900, Zierikzee, 1908, o.m. blz. 43, 141, 143, 293, 321, 380, 472. . Een definitieve regeling werd op 16 augustus 1760 notarieel vastgelegd: slechts een vijftal blokken van Noordgouwe mochten op Schouwen sueren, uitsluitend via Kakkersweel A.J.F. Fokker, Schouwen van 1600-1900, Zierikzee, 1908, o.m. blz. 197. . Nog in 1920 werd dit contract geacht van kracht te zijn Inv.nr. 6, afschrift missive d.d. 11 november 1920 van Schouwen aan Gedeputeerde Staten. . De houten zijl werd in 1796 vervangen door een stenen Fokker, Schouwen 1600-1900, blz. 320. . Het waterschap Noordgouwe had in 1958 een omvang van 565 ha., het daartoe behorende poldertje St. Joost 16 ha. Het archief Gezien de ouderdom van deze bedijking en de naar verhouding uitgebreide historische beschrijvingen in Tirion en van der Aa Provinciale Almanak voor Zeeland voor het jaar 1958, Middelburg, 1957, blz. 573. is het opvallend dat er in het geheel geen archivalia uit de 18e eeuw en vroeger bewaard zijn gebleven. Nu is dit archief, toen in de laatste oorlogsmaanden Schouwen-Duiveland vanaf het reeds bevrijde Noord-Beveland werd beschoten, gedeeltelijk ten prooi gevallen aan verwoesting door bominslag in de kamer van de toenmalige ontvanger in de herberg te Schuddebeurs. Er zijn dan ook in dit 19e-20e eeuwse archief duidelijke lacunes aan te wijzen: notulen van ingelandenvergaderingen vóór 1916 Deze begonnen in 1792. Verslag van den inspecteur der gemeente- en waterschapsarchieven in Zeeland over 1925. , dito van het dagelijks bestuur na 1915, ingekomen stukken bijvoorbeeld. Oude stukken zullen toen echter al niet (meer) aanwezig zijn geweest. In het archief van de heerlijkheid Noordgouwe (Streek-archivariaat Schouwen-Duiveland en Sint Philipsland, Gemeente Brouwershaven) berusten veldboeken, 1744-1797 en rekeningen van de polder, 1776-1780. Het beschreven archief beslaat 1.20 strekkende meter. 13. Zie vermelding onder noten 1 en 3.