Комисија за утврђивање злочина окупатора и њихових помагача у Војводини

Slobodan pristup uz poštovanje odredaba *Zakona o kulturnim dobrima* RS, 1994. Spiskovi prijava ratnih zločina sastavljeni po mestima podnošenja i imenima žrtava i oštećenika (u elektronskom obliku) Istorijska beleška Кopijе dela građe iz serije dokumenata *Anketna komisija - dokumentacija o ratnim zločinima sa inventarnim brojevima*, kao i manjih delova građe iz drugih serija, nalaze se u Arhivu Jugoslavije, u fondu F. 110 Državna komisija za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača, serija dokumenata *Pokrajinska komisija za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača u vojvodini (Anketna komisija Vojvodine - AKV)*. Geografski registar za seriju dokumenata *Anketna komisija - dokumentacija o ratnim zločinima sa inventarnim brojevima* Imenski registar za seriju dokumenata *Prepiska* (u elektronskom obliku) Analitički inventar za pet kutija građe koje se nalaze na kraju fonda i sređene su po arhivskim jedinicama Sumarni inventar Osnivanje Komisije za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača u Vojvodini inicirano je jednom od odluka donetih na Drugom zasedanju Antifašističkog veća narodnog oslobođenja Jugoslavije (AVNOJ), održanom 29. i 30. novembra 1943. godine u Jajcu u Bosni i Hercegovini. Tom prilikom je, najpre, usvojena Deklaracija, na temelju koje su donete odluke AVNOJ-a. Neke od njih su bile ustavnog karaktera, poput one kojom je AVNOJ konstituisan u „vrhovno, zakonodavno i izvršno narodno predstavničko telo”, te uspostavljen Nacionalni komitet oslobođenja Jugoslavije (NKOJ), kao izvršni organ AVNOJ-a, koji je imao „sva obeležja narodne vlade”. Između ostalih, doneta je i odluka Predsedništva AVNOJ-a broj 10 – istom je pri Predsedništvu NKOJ-a obrazovana Državna komisija za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača. Komisija je formirana sa ciljem „utvrđivanja odgovornosti, pronalaženja i privođenja kazni svih lica odgovornih za zločine koje su u Jugoslaviji počinili i čine u toku rata okupatori i njihovi pomagači [...]”. S obzirom na to da je odlukama AVNOJ-a nova Jugoslavija ustrojena kao federativna država, postepeno su, od februara do novembra 1944. godine, nakon Državne, osnovane i njoj podređene zemaljske komisije, nadležne za teritorije svake od federalnih jedinica. Uz njih, u istom periodu je uspostavljena i komisija nadležna za teritoriju pokrajine Vojvodine, sa sedištem u Novom Sadu. Tačan datum njenog osnivanja se razlikuje od izvora do izvora. Neosporno je, međutim, da je Glavni narodnooslobodilački odbor Vojvodine aktom broj 30 od 21. novembra 1944. godine postavio deset članova Komisije, čime je ona počela sa radom. Organizaciona struktura pokrajinske Komisije bila je usaglašena sa strukturom Državne komisije. Postojale su, ipak, izvesne specifičnosti, uslovljene mešovitim nacionalnim sastavom pokrajine, kao i činjenicom da je ona bila podeljena između tri okupacione sile. Unutrašnji organizacioni aparat Komisije sastojao se od više odseka, namenjenih obavljanju konkretnih poslova iz njenog delokruga. U teritorijalno-organizacionom smislu, celo područje pod nadležnošću Komisije bilo je podeljeno na okružna povereništva, sa sedištima u Novom Sadu, Somboru, Subotici, Zrenjaninu, Pančevu i Sremskoj Mitrovici (naknadno premešteno u Zemun). U sastavu svakog od okružnih povereništava se nalazio izvestan broj sreskih statističkih veća, u čijem se sastavu, dalje, nalazio veći ili manji broj mesnih povereništava. Podatke o zločinima su neposredno prikupljala mesna povereništva, putem jednoobraznih štampanih prijava. U svaki obrazac prijave bilo je potrebno uneti podatke o zločincu i žrtvi, kao i o samom zločinu: mesto, opis, štetu, dokaze itd. Prijave, zajedno sa spiskovima istih, mesna povereništva na teritoriji određenog sreza su predavala statističkim većima. U većima su prijave dalje sređivane, da bi na osnovu njih bile izrađivane različite evidencije. Preko okružnih povereništava, konačno odredište celokupnog prikupljenog i sređenog materijala bila je Komisija u Novom Sadu. Na osnovu primljenog materijala, tu su donošene odluke o utvrđivanju zločina, zločinca, žrtve i štete. Originale materijala Komisija je bila dužna da čuva u svojoj arhivi, dok je prepise i odluke o utvrđivanju zločina okupatora i njihovih pomagača dostavljala Državnoj komisiji u Beogradu, kao i nadležnim javnim tužilaštvima. Uz navedene organizacione jedinice, u sastavu Komisije su se nalazile i posebne anketne komisije. Najuopštenije govoreći, zadatak anketnih komisija bio je ispitaju tipične, odnosno istaknute slučajeve masovnih zločina, klasifikovanih po geografskim oblastima Vojvodine, a unutar oblasti po grupama zločina. Anketne komisije su za svaku oblast i grupu zločina prikupljale sav raspoloživi dokazni materijal, a krajnji rezultat njihovog rada su bili detaljni izveštaji, odnosno „elaborati’’. Postojale su sledeće oblasne anketne komisije: - Anketna komisija za Bačku i Baranju, - Anketna komisija za Banat, - Anketna komisija za Srem. Svaka od ovih komisija je imala u sastavu više ili manje ekspozitura. Uz nabrojane, postojale su i anketne komisije nadležne za celu teritoriju Vojvodine: - Anketna komisija za logor *Sajmište*, - Anketna komisija za Nemce (*Folksdojčere*), - Anketna komisija za utvrđivanje zločina izvršenih nad Slovacima, - Anketna komisija za utvrđivanje zločina izvršenih nad Jevrejima. Ispunivši svoje zadatke, Komisija i sve njene preostale organizacione jedinice su početkom novembra 1947. ukinute, a na osnovu rešenja br. 17963/47, koje je izdao Glavni izvršni odbor Narodne skupštine Autonomne Pokrajine Vojvodine (APV). Osoblje i arhivu Komisije preuzelo je Javno tužilaštvo APV. Odlukom Arhiva Vojvodine. Arhivska građa fonda sadrži podatke o zločinima koje su okupatori i njihovi pomagači počinili na teritoriji Autonomne Pokrajine Vojvodine u toku Drugog svetskog rata. Građa je nastala u periodu od 1929. do 1950. godine i čine je: - delovodni protokoli, imenski registri i inventari dokumenata Komisije i njenih organizacionih jedinica, registri ratnih zločinaca, narodnih neprijatelja, žrtava i oštećenika, kao i druge evidencije; - prepiska Komisije i njenih organizacionih jedinica: pravilnici, uputstva, objašnjenja, raspisi, dopisi, izveštaji o radu; - zapisnici o saslušanju žrtava, oštećenika, svedoka i zločinaca; - originalni dokumenti i prepisi i prevodi dokumenata okupatora: kartotečke i druge evidencije pripadnika vojnih i paravojnih formacija, članova kulturnih i strukovnih udruženja, te lica u službi okupatora; izbeglički kartoni Komesarijata za izbeglice kvislinške vlade Srbije; zapisnici sa izjavama izbeglica; naredbe, raspisi, dopisi, izveštaji i drugi dokumenti okupacionih organa uprave; evidencije građana i popisi imovine na okupiranim područjima; plakati sa objavama o streljanju; knjige, štampa, propagandni materijali i drugo; - prijave ratnih zločina i spiskovi prijava sastavljeni po mestima podnošenja i imenima žrtava i oštećenika; - celokupni, fragmenti ili koncepti elaborata o počinjenim ratnim zločinima, poneki sa priloženim popisima dokumenata na osnovu kojih su sačinjeni; - spiskovi počinilaca zločina po oblastima, mestima i grupama, sa ili bez kraćih opisa zločina; - spiskovi žrtava i oštećenika po oblastima, mestima i grupama, te statistički prikazi žrtava, oštećenika i pričinjene materijalne štete; - odluke o utvrđivanju zločina okupatora i njihovih pomagača; - presude izrečene počiniocima ratnih zločina; - po oblastima razvrstane kartoteke ratnih zločinaca, narodnih neprijatelja, lica pod istragom, osuđenih, presuđenih, kao i lica koja su bila u službi pri policijskim stanicama, komandama mesta, pešadijskim pukovima, vojnim sudovima, raznim vojnim jedinicama i prolaznoj vojsci; - fotografije zločinaca, žrtava, zločina (počinjenih ne samo na teritoriji Vojvodine), manifestacija okupatora i okupacionih vojnika. Kopije prijava zločina počinjenih nad Jevrejma nalaze se u Arhivu Jad Vašema.