Getuigen Verhalen, Reis van de Razzia, interview met Jan van Diejen

Op de avond van 9 november 1944 werd er een cordon rond Rotterdam en Schiedam gelegd door het Duitse leger. Alle belangrijke bruggen en strategische punten waren afgezet, trams reden niet meer en het telefoonverkeer was geblokkeerd. Op de twee daarop volgende dagen werden ruim 52.000 Rotterdammers en Schiedammers tussen de zeventien en veertig jaar oud opgepakt en afgevoerd richting Duitsland om daar dwangarbeid te verrichten in veelal beroerde omstandigheden. De Razzia van Rotterdam is een van de grootste klopjachten die het Duits Nationaalsocialistische regime heeft gehouden. Het verzetsblad Vrij Nederland reageerde dan ook geschokt, het schreef op 14 december 1944: ‘Vijftigduizend Nederlandse mannen laten zich als schapen wegvoeren en evenzoveel vrouwen zien toe hoe hun mannen en zoons weerloos naar Hitlers slachtbank worden geleid’. Het project Reis van de Razzia is gebaseerd op gefilmde getuigenissen van mannen die de razzia en de daaropvolgende reis hebben meegemaakt, om een hiaat in de geschiedschrijving te vullen en om inzicht te geven in de gebeurtenissen aan de hand van het thema "Handelingsruimte van een individu in een samenleving onder druk". Jan van Diejen De heer Van Diejen woonde tijdens de oorlog in de Cronjéstraat in de Afrikaanderwijk in Rotterdam bij een zus van zijn aanstaande. Zijn kamer in zijn ouderlijk huis had hij afgestaan aan een Joodse onderduiker. Hij voer voor de Steenkolen-Handelsvereeniging (SHV) op een sleepboot in de Waalhaven. Na het bombardement op Rotterdam werden ze gecharterd door de Nederlandse politie en het Nederlandse leger. Toen de razzia uitbrak, had de heer Van Diejen een Ausweis. Hij wilde naar de sleepboot gaan zoals gewoonlijk, maar kwam niet verder dan het Afrikaanderplein, waar hij met zo’n honderd man moest verzamelen. Van daaruit gingen ze naar het Feijenoordstadion, waar hij tot een uur of vijf ‘s middags op het veld stond. Daarna liepen ze naar de Nassaukade. ’s Nachts voeren ze in het ruim van een vrachtscheepje naar Amsterdam, waar ze in een loods van een havenbedrijf werden ondergebracht en te eten kregen. De volgende nacht voeren ze in het ruim van een vissersboot naar Zwolle, het IJsselmeer over. Vanaf Zwolle liepen ze naar de kazerne van Wezep. In de kamers waar ze sliepen, stonden kachels. Overdag haalden ze briketten uit de kelders om de kachels mee te stoken. Toen ze na ongeveer 10 dagen hoorden dat ze per trein naar Duitsland zouden worden vervoerd, heeft hij samen met een collega van de SHV afgesproken om de briketten in de kelder op te stapelen en zich daar achter te verschuilen. Duitse soldaten schenen nog met zaklantaarns in de kelders, maar zagen hen niet. Toen alles rustig en donker was, zijn ze eruit geklommen en onder het prikkeldraad doorgekropen. Tijdens de vijfdaagse voettocht terug naar huis sliepen ze bij boeren. Ze liepen met een boog om grote steden als Amersfoort en Utrecht heen. Ze staken ook een heideterrein over, wat een schietterrein bleek te zijn. In een van de dorpjes tussen Gouda en Rotterdam zijn ze nog even snel naar de kapper gegaan. In Rotterdam wachtten ze in een cafeetje tot het donker was, voordat ze naar hun huizen liepen. Tijdens de Hongerwinter ging de heer Van Diejen op de fiets de Betuwe in. Met een paar zemen lapjes om te verkopen of te ruilen, belde hij rond etenstijd bij de boeren aan. Zo had hij een goede binnenkomer en een excuus om te blijven eten. Hij vertrok op maandag en kwam op vrijdag weer terug met wat eten voor de rest van de familie. Tijdens de voedseldroppings heeft hij een heel pakket voedsel op de kop weten te tikken. Na de oorlog is hij eerst weer op de sleepbootjes van SHV gaan werken, waar hij reservekapitein werd. Op een gegeven moment kon hij voor de Handels Compagnie kapitein worden op een motorboot. Later werd hij machinist op een duwboot. Dat heeft hij een jaar of tien tot zijn pensioen gedaan. Hij vertelt twee keer hoe hij zijn vrouw ontmoette toen hij bij de SHV werkte.