Fascistische en nationaalsocialistische partijen in vooroorlogs Nederland
In de jaren twintig en dertig ontstaan overal in Europa fascistische en nationaalsocialistische politieke partijen. In vooroorlogs Nederland wordt de Nationaal-Socialistische Beweging in Nederland (NSB) de grootste nationaalsocialistische partij, maar er zijn nog vele andere fascistische en nationaalsocialistische politieke partijen actief. Deze partijen verschillen in grootte en mate van succes en vechten elkaar soms letterlijk de tent uit.
Foto van Nederlandse nationaalsocialisten bij een bijeenkomst van de Nationaal-Socialistische Nederlandsche Arbeiderspartij (NSNAP)
Geïnspireerd door Italië
Als Benito Mussolini in 1922 in Italië aan de macht komt, zijn in Nederland al diverse fascistische voorvechters actief. Zij verzetten zich tegen zowel de socialisten en communisten als tegen de liberalen en proberen arbeiders en de kleine burgerij met conservatieve en antidemocratische ideeën aan zich te binden. Zo publiceert de fascist Emile Verviers vanaf april 1922 diverse antidemocratische open brieven in het tijdschrift Katholieke Staatskunde. In januari 1923 wordt het Verbond van Actualisten (VvA) door Hugo Sinclair de Rochemont en miljonair Alfred Haighton opgericht en is de eerste fascistische politieke partij in Nederland een feit. Hoewel de VvA zichzelf niet eenduidig fascistisch noemt in hun naam en programma, is het Italiaans Fascisme een duidelijke inspiratiebron. De actualisten keren zich tegen vakbonden en vallen met hun knokploeg stakers en antimilitaristische actievoerders aan. Ook keren zij zich tegen de parlementaire democratie en pleiten voor een autoritair koningshuis. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 1925 krijgen zij echter slechts zo’n 2000 stemmen, waarna de partij uiteenvalt.
Foto van de fascistische organisatie De Bezem, met enkele bekende fascisten zoals Jan Baars en Bertus Smit
Diverse partijtjes
Een gedeelte van de partijgenoten stapt over naar de in 1924 opgerichte conservatieve partij Vaderlandsch Verbond. Sinclair en Haighton richten echter een fascistisch dagblad en later een partij op genaamd De Bezem. In het blad noemen ze zichzelf nu wel openlijk fascistisch en willen ‘volks’ overkomen en meer provocerend optreden. Binnen De Bezem wordt marktkoopman en voormalig VvA-lid Jan Baars van de Amsterdamse afdeling van De Bezem snel populair wegens zijn bewogen toespraken. Als De Bezem na ruzie tussen Sinclair en Haighton uit elkaar valt, richt Baars een nieuwe fascistische partij op, de Algemeene Nederlandsche Fascisten Bond (ANFB). Ook deze partij houdt zich bezig met ‘fascisme van de daad’ en hun knokploeg, de Fascistische Stormafdeling, trekt de aandacht. De ANFB streeft de VvA en De Bezem in populariteit voorbij, maar weet tijdens de Tweede Kamerverkiezingen van 1933 met 16.000 stemmen alsnog geen zetel te bemachtigen. Intussen zoekt Sinclair toenadering bij de Belgische fascistische partij Verbond van Dietsche Nationaal-Solidaristen (Verdinaso). Verdinaso streeft naar een Groot-Nederland waar Nederlandstalig Vlaanderen en Nederland tot een Dietsland zullen worden verenigd. Verdinaso wil echter niets van samenwerking weten, waarna Sinclair in 1931 zijn eigen partij Verbond van Nationaal Solidaristen in Rijks-Nederland (VNS) opricht. Zowel de andere fascistische partijen als de NSB weigeren ook om met de VNS samen te werken.
Concurrentie
Begin jaren dertig is de in 1931 opgerichte NSB de voornaamste nationaalsocialistische partij in Nederland en vormt daarmee de grootste concurrentie voor de diverse fascistische partijen. Als reactie op de populariteit van de NSB radicaliseren sommige fascistische partijen, terwijl andere juist een meer gematigde toon aanslaan. De ANFB fuseert in 1933 met de pseudofascistische partij Nationale Unie en samen vormen ze de Corporatieve Concentratie (CC). Deze partij wil de verdeeldheid onder de diverse fascistische partijtjes tegengaan en de krachten bundelen. Na nog geen half jaar staakt de CC echter alweer haar activiteiten. In 1934 richt Arnold Meijer de fascistische partij Zwart Front op en neemt veel leden van de ANFB over. Anders dan zijn voorgangers, is Zwart Front fel antisemitisch, openlijk gewelddadig en streeft net als de VNS naar een Groot-Nederland. Het lukt echter niet om een zetel te bemachtigen in de Tweede Kamerverkiezingen van 1937. Meijer verandert van strategie en probeert de partij gematigder en beschaafder over te laten komen. Zwart Front fuseert in maart 1940 met de boerenpartij Actie Bouwman en verandert de naam in Nationaal Front.
Arnold Meijer
Haarlemmermeer, 5 mei 1905 - Oisterwijk, 17 juni 1965Arnold Meijer heeft het Zwart Front opgericht in Oisterwijk
Gevangen in Kamp Vught
Geïnspireerd door Duitsland
Veel fascistische partijen nemen in de loop van de jaren dertig afstand van het Italiaans Fascisme en richten zich meer op het Duits nationaalsocialisme. Twee dagen na de oprichting van de NSB, wordt op 16 december 1931 de Nationaal-Socialistische Nederlandsche Arbeiderspartij (NSNAP) opgericht. Oprichter Bertus Smit was in de jaren twintig in Fascistisch Italië geweest en was actief in De Bezem. Na conflicten met Haighton, richt Smit zich samen met Ernst Herman van Rappard op het nationaalsocialisme. De NSNAP kopieert het gedachtegoed en de organisatiestructuur van Hitlers Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei (NSDAP). Zelfs de naam van de knokploeg, de Storm Afdeeling (SA), is overgenomen van de Sturmabteilung (SA) van de NSDAP. De NSNAP is begin jaren 30 feller antisemitisch dan de NSB en de meeste fascistische partijen. Ook hangt de NSNAP geen Groot-Nederlands gedachtegoed, maar een Groot-Germaans gedachtegoed aan. Van Rappard wil zelfs dat Nederland in z’n geheel opgaat in het Duitse rijk. Deze radicale ideeën leiden tot de zoveelste ruzie. De partij splitst in de NSNAP-Van Rappard, de NSNAP-Smit, en vervolgens ook de NSNAP-Kruyt, de NSNAP-Schouten en de NSNAP-Van Waterland. Geen van deze partijen weet in de Tweede Kamerverkiezingen van 1937 een zetel te bemachtigen. Toch sluiten enkele fascisten van het eerste uur, zoals Sinclair en Haighton, zich in 1940 aan bij de NSNAP-Van Rappard.
Splinterpartijen
In de verzuilde Nederlandse samenleving blijkt het lastig om een breed gedragen fascistische of nationaalsocialistische beweging op te zetten. De NSB weet in 1937 vier zetels in de Tweede Kamer te bemachtigen en heeft het meeste draagvlak van deze partijen. De partij van Mussert is beter georganiseerd, heeft minder last van interne conflicten en distantieert zich nadrukkelijk van de andere partijen. Doordat de diverse andere fascistische en nationaalsocialistische partijen klein blijven, is de onderlinge concurrentie groot. De partijprominenten ruziën constant met elkaar waardoor samenwerking stroef verloopt. Daarnaast zijn ze wispelturig in hun opvattingen. Sommige politici veranderen diverse malen van opvatting over bijvoorbeeld antisemitisme. De excentrieke miljonair en pseudo-intellectueel Haighton wordt bijvoorbeeld in de jaren twintig en begin jaren dertig voornamelijk geïnspireerd door Italiaans Fascisme, maar is eind jaren dertig voornamelijk gericht op pro-Duits nationaalsocialisme waar antisemitisme centraal staat. Ook wisselen een aantal politici in een korte periode diverse malen van partij. Sinclair bemoeit zich na de mislukking van de VvA en De Bezem bijvoorbeeld niet meer met de politiek, totdat hij in 1940 toetreedt tot de radicale NSNAP-Van Rappard en de Waffen-SS. Hoewel niet alle partijen dezelfde ontwikkeling doorgaan, staan openlijk geweld door middel van knokploegen en rabiaat antisemitisme steeds vaker centraal. Door de wispelturigheid, excentriciteit en radicaliteit van de politici bevinden de partijen zich in de politieke marge. Van begin jaren twintig tot eind jaren dertig is een verschuiving te zien van Italiaans geïnspireerd fascisme naar nationaalsocialisme naar Duits voorbeeld. Tijdens de Duitse bezetting worden de meeste politieke partijen verboden. Fascistische en nationaalsocialistische partijen zoals het Nationaal Front en de NSNAP-Van Rappard mogen in eerste instantie nog blijven bestaan, maar eind 1941 worden zij geliquideerd of gedwongen op te gaan in de NSB.
