Duivels dilemma: de Joodse Ordedienst van Kamp Westerbork
In 1939 bouwen Joods-Duitse vluchtelingen onder eigen leiding het Centraal Vluchtelingen Kamp Westerbork. Om deze kleine samenleving draaiende te houden, ontstaan er organisaties als een brandweer. Als het vluchtelingenkamp in 1942 verandert in een doorgangskamp, worden de taken van deze 'Joodse Ordedienst' onder nazileiding verder uitgebreid en de leden vrijgesteld (‘gesperrt’) van deportatie. Zo groeit deze groep uit tot bewakers binnen het kamp. De andere kampbewoners noemen de Ordedienst ook wel de ‘Joodse SS’.
Razzia op het Krügerplein in de Amsterdamse Transvaalbuurt op zondagnacht 20 juni 1943, waarbij de Ordnungspolizei wordt geassisteerd door leden van de joodse hulppolitie uit kamp Westerbork. Te herkennen aan de witte armband.
Reizende Ordedienst
Ook buiten het kamp worden leden van de OD regelmatig ingezet. Zo reizen OD’ers als het ‘Kommando Amsterdam’ meerdere keren naar de hoofdstad om daar ouderen en zieken uit ziekenhuizen, bejaardentehuizen of zelfs thuis op te halen. Ook zijn de patiënten van het psychiatrische ziekenhuis Het Apeldoornsche Bosch in januari 1943 met behulp van OD’ers op vrachtwagens gezet en vervolgens in treinen richting Auschwitz vervoerd, waar ze direct zijn vermoord. Verschillende OD’ers waarschuwen in de nacht voorafgaand aan de ontruiming van Het Apeldoornsche Bosch het personeel over wat er komen gaat – hun eigen vorm van verzet.
Mirjam Levie
Amsterdam, 20 maart 1917 - locatie onbekend, datum onbekend
Gearresteerd In Amsterdam
Gevangen in Kamp Westerbork
We trilden van angst
OD'er Ernest Frank schrijft in zijn dagboek over een actie waarbij hij een bejaarde Joodse vrouw moet ophalen in Amsterdam.
Een Duitser schreeuwt haar boos toe dat zij haar huis moet verlaten. “Wij waren lijkbleek, en trilden van angst en woede bij zooveel vertoon van sadisme en gebulder”, vertelt Frank, die zich realiseerde dat het aan hem en de andere OD’er was de vrouw het huis uit te helpen. Zij weigert echter mee te gaan. Frank: “Volkomen logisch zag ze in ons ook twee vijanden en baatte het ons niet, haar rustig te krijgen.”
Uiteindelijk dragen de OD’ers de heftig protesterende en tegenstribbelende vrouw naar beneden.
Razzia in Amsterdam
Op de ochtend van 20 juni 1943 worden Amsterdam-Zuid en een gedeelte van stadsdeel Oost afgesloten. Philip Mechanicus schrijft die dag in zijn dagboek vanuit kamp Westerbork: “[…] onverwacht zijn vannacht om twee uur twintig leden van de Fliegende Kolonne en honderd van de OD opgeroepen en naar Amsterdam gezonden”.
De Joodse Ordedienst van Westerbork helpt die dag bij het oppakken van duizenden Joden. Ze zijn te herkennen aan de witte armbanden.
"Dat in Amsterdam de mensen op de daken van de huizen stonden, met verrekijkers, om ons te zien weggaan."
Een lid van de Ordedienst op het Krugerplein tijdens een razzia in 1943
Vervallen vrijstelling
In april 1943 vervalt de Sperre van de OD’ers en zijn ze niet langer uitgesloten van deportatie. Een groot deel van de OD'ers wordt dus alsnog gedeporteerd. Uiteindelijk overleeft ruim een kwart de oorlog. Het merendeel hiervan haalt de bevrijding in Westerbork. Dit zijn vooral de Duitse vluchtelingen die vroeg een plek hebben geclaimd binnen de kamporganisatie en zo zichzelf veilig stelden.
"Gisteren heeft op een van de bedden plotseling gestaan, niemand weet door wie geschreven: 'Die letzten Juden gingen nach Auschwitz zur Vergassung (Tod)'. Een luguber geval, wat er precies mee bedoeld wordt, weet niemand. Misschien zullen we het later weten."
